ՆԷՊ և դրա արդյունքները

<<ՆԷՊ>> 

Քաղաքացիական կռիվների ավարտից հետո Խորհրդային Հայաստանը ձեռնամուխ եղավ քայքայված տնտեսության վերականգնման գործին։ Դրան ծառայելու եկավ Նոր տնտեսական քաղաքականությունը (Նէպ)։ Այն իրականացվել էր Ռուսաստանում 1921 թ., այն բանից հետո, երբ ռազմական կոմունիզմի քաղաքականությունը ճգնաժամային իրադրություն էր ստեղծել ինչպես տնտեսական, այնպես էլ քաղաքական բնագավառներում։

Նէպը տնտեսական միջոցառումների համակարգ էր, որտեղ կենտրոնականը պարենային հարկն էր։ Նէպով հնարավորություն, նյութական խթաններ էին ստեղծվում շուկայական հարաբերությունների հիման վրա տնտեսությունը վերականգնելու և զարգացնելու համար։ Շուկայի միջոցով աշխուժանալու էին ապրանքադրամական հարաբերությունները արդյունաբերության ու գյուղատնտեսության՝ քաղաքի ու գյուղի միջև։ Նէպի վերջնական նպատակն էր, ըստ Վ. Լենինի, հասնել սոցիալիզմի կառուցմանը։

Հայաստանում նէպ-ին անցումը տեղի ունեցավ աստիճանաբար։ 1921թ. գարնանը և ամռանն ընդունվեցին մի շարք դեկրետներ, իսկ հունիսին ընդունվեց որոշում պարենհարկի մասին։ Նէպը նյութական շահագրգռություն էր տալիս գյուղացուն և բոլոր մյուս արտադրողներին՝ ազատորեն տնօրինելու արտադրանքը և վաճառքը։

Տնտեսական շահագրգռությունն արտահայտություն էր գտնում հարկային քաղաքականության մեջ։ Սահմանված հարկը վճարելուց հետո մնացած բերքը գյուղացին տնօրինում էր ազատորեն։ Հարկման հիմքում դրված էր եկամտային սկզբունքը։ Հարկը բարձրանում էր ըստ եկամտի ծավալի մեծության, իսկ չքավորներն ազատվում էին հարկից։ 

1920-ականների կեսերին բազմաթիվ դժվարություններ են առաջացել NEP- ի իրականացման ընթացքում: Սկզբում ղեկավարությունը ելքը տեսավ վարչական միջոցառումների ամրապնդման մեջ, այնուհետև ՝ ՆԵՊ-ը դիտարկելով որպես սպառնալիք պրոլետարիատի և միակուսակցական համակարգի բռնապետությանը, վճռական անցում կատարելով սոցիալիստական \u200b\u200bշինարարությանը, դեպի «մեծ ցատկ» քաղաքականությունը: Երկրի արդյունաբերականացման խնդիրը ժառանգվել է նախահեղափոխական ժամանակներից ՝ 1920-1930-ական թվականներին: դա իրականացվում էր այնպիսի կոշտ մեթոդներով, ինչպիսին էին սոցիալիստական \u200b\u200bարդյունաբերականացումը: Արդյունաբերականացմանն անցնելու շուրջ կուսակցության և պետության միջև ակտիվ պայքար էր ընթանում (XIV կուսակցության համագումարի որոշումները ծանր արդյունաբերության արագացված զարգացման մասին, հնգամյա ծրագրի մշակման վերաբերյալ, մի շարք նշանավոր տնտեսագետների ՝ Ն. Դ. Կոնդրատիևի և այլոց կողմից քարոզչության հավասարակշռված ծրագիր) տնտեսության բոլոր ոլորտների համար հավասարակշռված զարգացման ծրագիր: կապիտալ, արտաքին առևտրի ընդլայնում և այլն): Հիմքը ընդունվել է արագացված արդյունաբերականացման ծրագրեր ՝ գյուղատնտեսության և թեթև արդյունաբերության հաշվին: Միևնույն ժամանակ, նախատեսվում էին միջոցներ մասնավոր կապիտալը տրամադրելու ուղղությամբ, ինչը նշանակում էր խափանել NEP- ն: Արդյունաբերականացումն իրականացվել է հսկայական սթրեսով, ներդրումների պակասով ՝ սովորական շինարարների ոգևորության, ինչպես նաև բանտարկյալների աշխատանքի շնորհիվ: Այն փոխեց հասարակության սոցիալական կառուցվածքը (աշխատավոր դասակարգի քանակը, ավելացավ տեխնիկական մտավորականությունը) և թույլ տվեց վերացնել գործազրկությունը: Արդյունաբերականացման արդյունքները. Մի շարք նոր արդյունաբերությունների ստեղծում, բազմաթիվ խոշոր ձեռնարկությունների, ճանապարհների, ջրանցքների, էլեկտրակայանների կառուցում և այլն: Տնտեսության զարգացման հնգամյա պլանները (առաջին և երկրորդ հնգամյա պլանների արդյունքները) սկսեցին մշակվել: Արդյունաբերականացումը համախմբեց տնտեսական կառավարման վարչարարական մեթոդները: Արդյունաբերական առաջընթացն իրականացվել է ծանր կորուստների գնով, մասնավորապես գյուղի ավերակների պատճառով: Բայց երկրորդ հնգամյա ծրագրի ավարտին ԽՍՀՄ-ը դարձավ արդյունաբերական տերություն, որը, արդյունաբերական արտադրության առումով, դուրս եկավ աշխարհում երկրորդ տեղում: Պատմական գրականության մեջ կան տարբեր գնահատականներ, որոնք կատարվել են 1920-1930-ական թվականներին: հարկադիր ինդուստրացում, որոշ վիճակագրություն վիճարկվում է հնգամյա ծրագրերի հիման վրա, ասվում է, որ ԽՍՀՄ-ը արդյունաբերական տերության վերափոխման վերաբերյալ եզրակացությունները վաղաժամ են: